Στήν μνή
μη της Κυρίας Δωροθέας, δημοδιδασκάλισσας, πού μου δίδαξε την Ξενοφώντος Κύρου Άνάβασιν στηνέκτη τάξη της Αστικής Σχολής Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης Ύψωμαθείων Κωνσταντινουπόλεως
Μεταξύ των στρατευμάτων του Κύρου, ό όποιος έξεστράτευσε κατά του αδελφού του Αρταξέρξη, ξεκινώντας από τις Σάρδεις της Ιωνίας, συγκαταλέγοντο και 13 χιλιάδες, Έλληνες μισθοφόροι, οι Μύριοι, ιδίως Πελοποννήσιοι, μεταξύ των οποίων και πολλοί Άρκάδες στρατηγοί, άρχοντες και οπλίτες. Ταλαιπωρημένοι και αποκαμωμένοι από τον πολύχρονο, εξου¬θενωτικό Πελοποννησιακό πόλεμο, χωρίς στέγη, οίκογένεια και περιουσία, με εμπειρία όμως πολέμου, είχαν όλες τις προϋποθέσεις να ενταχθούν ως καλά αμειβόμενοι μισθοφόροι στον στρατό του Κύρου, ό όποιος στην αρχή κρυφά και χωρίς να άποκαλύπτη τις πραγματικές προθέσεις του οργάνωνε τον στρατό του.
Συμμετοχή Άρκάδων πολεμιστών στον στρατό του Κύρου. Μεταξύ των πρώτων πού είδοποίησε ό Κύρος μυστικά να τον συνδράμουν ήταν οι Άρκάδες Σοφαίνετος ό Στυμφάλιος στρατηγός και Ξενίας ό Παρράσιος, εκ των οποίων ό μεν άρχοντας Ξενίας συνέλεξε τέσσερις χιλιάδες οπλίτες μι¬σθοφόρους, ό δε Σοφαίνετος χίλιους. Ή συγκέντρωση έγινε στις Σάρδεις άπ’ οπού ξεκίνησε ή εκστρατεία. “Άλλοι Άρκάδες στρατηγοί και στρατιωτι¬κοί ήταν Κλεάνωρ ό Όρχομένιος, Άγασίας ό Στυμφάλιος, Αγίας ό Αρκάς, Νίκαρχος ό Αρκάς, ό φοβερός φαγάς, «φαγείν δεινός» Άρύστας ό Αρκάς, Εύρύλοχος ό Λουσιάτης, καθώς και οί οπλίτες Άριστώνυμος ό Μεθυδριεύς, Άγασίας ό Στυμφάλιος και Καλλίμαχος ό Παρράσιος, πού μετά την μάχη παρά τα Κούναξα ώδήγησαν τους από τους Πέρσες κυνηγημένους Ελληνες δια μέσου διόδου των βουνών της χώρας των Καρδούχων με την βοήθεια κάποιου Καρδιούχου αιχμαλώτου.
Στην πορεία της εκστρατείας φθάνοντας στις Πελτές ό Ξενίας γιόρτα¬σε τα Λύκεια με θυσίες, διοργανώνοντας και αθλητικούς αγώνες προς τιμή του Λυκείου Διός, όπως έορτάζετο και στην Ιδιαίτερη πατρίδα του στο Λύκαιο ορος. Έπαθλα των αγώνων ήσαν χρυσές στλεγγίδες, είδικές ξύστρες, πού χρησίμευαν στον σωματικό καθαρισμό μετά το αγώνισμα από Ιδρώτες, λάδια και χώματα. Ό Ξενοφών αναφέρει οτι τον αγώνα παρακολούθησε και ό ίδιος ό Κύρος (Α, β, 10).
Ημερομηνία τελέσεως των Λυκαίων. Στο σημείο αυτό ας σταθούμε για λίγο κάνοντας μια προσπάθεια υπολογισμού της ημερομηνίας τελέσεως των Λυκείων από τον Ξενία στις Πελτές, για να κάνουμε εν συνεχεία και την όχι και πολύ τολμηρή υπόθεση προσδιορισμού ημερομηνίας τελέσεως των εορτών στο Aρκαδικό Λύκειο όρος. Λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις των ειδικών οτι ό Κύρος ξεκίνησε την εκστρατεία του από τις Σάρδεις αρχές Μαρτίου του 401 π.Χ. κάνουμε τους παρακάτω υπολογισμούς για να δια¬πιστώσουμε πόσες μέρες χρειάστηκε ό στρατός του Κύρου να μεταβή από τις Σάρδεις στις Πέλτες της Φρυγίας οπού τελέστηκαν οί Αγώνες. Οι Μύ¬ριοι κατά την αφήγηση του Ξενοφώντος ακολούθησαν την διαδρομή δια μέ¬σου της γέφυρας του Μαιάνδρου ποταμού προς την κατεύθυνση Κολοσσέ Πέλται, οπου Ξενίας ό Αρκάς διοργάνωσε τα Λύκαια. Για να υπολογίσου¬με πόσες μέρες πέρασαν για να φθάση το στράτευμα του Κύρου από τις Σάρδεις εως τις Πέλτες, πρέπει να γνωρίζουμε πόσες μέρες πεζοπόρησε και πόσες μέρες παρέμεινε σε κάθε πόλη της διαδρομής του. Ένας σταθμός είναι ή απόσταση πού διανύεται με πεζοπορία μέσα σε μία μέρα, και ισο¬δυναμεί περίπου με πέντε παρασάγγες (26.250 μέτρα). Ένας παρασάγγης ισούται προς 5.250 μέτρα. Ό χρόνος πού απαιτείται για την κάλυψη ενός σταθμού είναι άλλοτε άλλος γιατί εξαρτάται από την κατάσταση βατότητας του δρόμου. Ή ευθεία νοητή γραμμική απόσταση Σάρδεις-Πέλτες είναι πε¬ρίπου 150 χλμ. Ό στρατός όμως του Κύρου ακολούθησε την εφικτή τότε διαδρομή Σάρδεις – Γέφυρα Μαιάνδρου – Κολοσσοί – Κελαιναί – Πέλτες, την οποία μαζί με την παραμονή τους στις διάφορες στάσεις, διάνυσε σε 46 μέρες, ως έξης: Ή απόσταση Σάρδεις – Γέφυρα Μαιάνδρου ποταμού πού αποτελείτο από 7 συνεχόμενα πλοία, διανύθηκε σε 3 σταθμούς, δηλαδή σε 3 μέρες (περίπου 15 παρασάγγες πού αντιστοιχούν περίπου σε 78 χλμ.), γέ¬φυρα Μαιάμδρου – Κολοσσοί σε 1 σταθμό, (5 παρασάγγες) 1 μέρα. Εδώ έμεινε ό Κύρος με το στράτευμα του 7 μέρες. Κολοσσαί-Κελαιναί σε 3 σταθμούς (15 παρασάγγες), δηλαδή 3 μέρες. Εδώ έμεινε 30 μέρες. Κελαιναί-Πέλται σε 2 σταθμούς (10 παρασάγγες), δηλαδή σε 2 μέρες.
Σύνολο ημερών πορείας από Σάρδεις στις Πέλτες 9 (9 μέρες χ 5 πα¬ρασάγγες = 45 παρασάγγες χ 5,250 μ. ό παρασάγγης = 236 χλμ.) και πα¬ραμονής στις Κολοσσές 7 και 30 στις Κελαινές = 46 μέρες. Ή άφιξη επο¬μένως των Μυρίων στις Πέλτες πραγματοποιήθηκε περί το τέλος Απριλί¬ου, οπου κατά την διάρκεια της τριήμερης παραμονής του εδώ, εορτάσθη¬καν τα Λύκαια, πού διοργάνωσε Ξενίας όΑρκάςόΠαρράσιος,όόποιος
είχε την αρχηγία των εντός των Ιωνικών πόλεων. ΟΙ γιορτές δηλαδή των Λυκαίων ελαβαν χώρα μετά την 46 μέρα από την εκκίνηση των Μυρίων από τις Σάρδεις, αρχές Μαρτίου. Επομένως, εμμέσως μπορούμε να υπο¬θέσουμε με μεγάλη πιθανότητα οτι οί εορτές των Λυκαίων στο Λύκαιο ορος γινόταν την ίδια εποχή. Ή άποψη μας αυτή πλησιάζει ή συμπίπτει με την άποψη της αρχαιολόγου Αλκμήνης Σταυρίδη, ή οποία τοποθετεί την διεξαγωγή των Λυκαίων στην εποχή της Άνοιξης και συγκεκριμένα στον μήνα Μάιο.
Τραυματισμοί και ασθένειες. Ιατρικά περιστατικά, ασθένειες, ποικίλοι τραυματισμοί σε μάχες και ενέδρες, κρυοπαγήματα ποδιών, αφτιών καί μύ¬της, θάνατοι από την παγωνιά και το χιόνι, οξείες γαστρεντερίτιδες, κεφα¬λαλγίες καί υπογλυκαιμίες από ασιτία ή όλιγοσιτία και κοπιώδη όδοιπορία αναφέρονται στην Κύρου Ανάβαση μάλλον σποραδικά καί χωρίς να δίνε¬ται από τον συγγραφέα ιδιαίτερη σημασία στην αντιμετώπιση τους καί χωρίς να αναφέρονται ονόματα γιατρών, πλην του Κτησία, Έλληνα για¬τρού στην υπηρεσία του Αρταξέρξη. Περιγράφονται ακόμη καί εξαφανίσεις αιχμαλώτων καί τριάντα στρατιωτών πού βυθίζονται μέσα στο βαθύ χιόνι, καθώς καί κρυοπαγήματα στο πρόσωπο στα βουνά της ανατολικής Μικράς Ασίας. Κατά τα υπογλυκαιμικά φαινόμενα, πού ό Ξενοφών βλέποντας τους άνδρες του να πέφτουν κάτω καί να μη μπορούν να ακολουθήσουν, αδυνα¬τεί να καταλάβη από τί είδους πάθηση προέρχονται τα φαινόμενα αυτά. Του λένε οτι πρόκειται για «βουλιμίαση», που προέρχεται από λιμό καί κό¬πωση. Με κατανάλωση εστω καί της μικρής ποσότητας τροφίμων στις μα¬ζικές αυτές περιπτώσεις υπογλυκαιμίας στα βουνά της Αρμενίας των στρα¬τιωτών λόγω ελλείψεως τροφίμων καί παρατεταμένης πεζοπορίας, συνέρχονται οι παθόντες καί συνεχίζουν τον δρόμο τους.
Θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών. Ένα τόσο μεγάλο καί οργανω¬μένο στράτευμα της εποχής εκείνης, με την συμμετοχή δεκατριών χιλιά¬δων Ελλήνων μισθοφόρων καί εκατό χιλιάδων βαρβαρικών στρατευμά¬των, για να φθάση από τις Σάρδεις στα Κούναξα, προ της Βαβυλωνίας, όπου διεξήχθη ή μάχη, καί να έπιστρέψη ακολουθώντας μάλιστα μια μα¬κρύτερη καί ακόμη πιο δύσβατη πορεία, διέτρεχε τον κίνδυνο αντιμετω¬πίσεως ποικίλων ασθενειών, ίσως ακόμη καί υπό μορφή επιδημιών. Πέ¬ραν των «αναμενόμενων» αυτών ασθενειών, πού ήταν φυσικό να προκύ¬ψουν στην είκοσάμηνη πορεία του στρατεύματος από άγνωστες καί δύ-σβατες περιοχές της Μικρας Ασίας, κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ανάμεσα σε απολίτιστες καί εχθρικά διακείμενες φυλές, οί ποι¬κιλόμορφοι τραυματισμοί κατά την διάρκεια των μαχών, τα πιθανά ατυ¬χήματα, πού ήταν πολύ φυσικό καί αναμενόμενο να προκύψουν, καθώς καί οί περιπτώσεις τραυματισμών πού απαιτούσαν χειρουργικές έπεμβά
σεις, προϋπόθεταν την ύπαρξη οργανωμένου κλιμακίου ιατρονοσηλευτι¬κού προσωπικού, το όποιο θα συνόδευε ενα τέτοιο πολυπληθές στράτευ¬μα κάτω από τέτοιες αναπόφευκτα δυσμενείς συνθήκες. Ό Ξενοφών, ό όποιος περιγράφει την εκστρατεία αυτή στην Κύρου Ανάβαση, μ’ όλο που δεν αναφέρει την ύπαρξη ενός τέτοιου οργανωμένου Ιατρικού κλιμα¬κίου, δεν παραλείπει να αναφέρει σποραδικά ορισμένα περιστατικά, που αφορούν την υγεία των στρατιωτών, τραυματισμούς θανατηφόρους ή όχι κατά την διάρκεια της μάχης, καθώς και την αντιμετώπιση περιστατικών με την προσφορά Ιατρικών υπηρεσιών. Από την άλλη πλευρά είναι αυτο¬νόητο οτι το οργανωμένο και συντεταγμένο στράτευμα του Αρταξέρξη, θα διέθετε και Ένα οργανωμένο Ιατρικό κλιμάκιο. Παρά ταύτα ό Ξενοφών αναφέρει μόνο τον Έλληνα γιατρό του Αρταξέρξη Κτησία. Οί “Έλληνες πριν ακόμη εγκαταλείψουν την χώρα των Περσών, μετά από την μάχη στα Κούναξα, κυνηγημένοι από τον περσικό στρατό, εξαναγκάσθηκαν να δώσουν μάχες, κατά τις όποιες είχαν πολλούς τραυματίες. Στήν φάση αυτή της εκστρατείας πληροφορούμεθα από τον Ξενοφώντα περισσότερα για την ύπαρξη γιατρών καί τραυματιοφορέων. Σέ μία από τίς αλλεπάλ¬ληλες μάχες με τα βαρβαρικά στρατεύματα, πού είχαν πολλούς τραυματι¬σμένους οί Έλληνες, ορίσθηκαν οκτώ γιατροί και τραυματιοφορείς για την αντιμετώπιση της επειγούσης καταστάσεως. Εδώ πληροφορούμεθα οτι υπήρχε πράγματι κλιμάκιο για αντιμετώπιση καί περίθαλψη τραυμα¬τιών, αν καί οχι οπως θα το φανταζόμεθα σήμερα. Γιατροί υπήρχαν, χωρίς να αναφέρονται τα ονόματα τους. Οί τραυματιοφορείς ήταν πολε-μιστές, κατάλληλα εκπαιδευμένοι, οί όποιοι παρέδιδαν τα οπλα τους σε άλλους πού τα φύλατταν, για να προσφέρουν αυτοί τίς υπηρεσίες τους στους τραυματισμένους πολεμιστές.
Ό γιατρός Κτησίας κατηγετο από την Κνίδο της Καριάς, από γενιά Άσκληπιαδών. Συλληφθείς αίχμάλωτος από τους Πέρσες κατά το 415 π.Χ. αναγκάσθηκε να ζήση 17 χρόνια στην Περσία, τιμώμενος κατάλληλα από τους Πέρσες βασιλείς για την Ιατρική του τέχνη, κατόρθωσε δε να έπανέλθη στην πατρίδα του το 398 π.Χ. Έγραψε τα Περσικά, δηλαδή Ιστορία των Περσών καί τα Ινδικά, βιβλίο ειδήσεις από την θαυμαστή χώρα των Ινδών καί ιδίως για τα ζώα καί φυτά της. Κατά την μάχη στα Κούναξα μεταξύ των στρατευμάτων του Κύρου καί του Αρταξέρξη ό γιατρός Κτησίας υπηρετούσε στην στρατιά του Αρταξέρξη. Βρισκόταν στο πλευρό του Αρταξέρξη καί ήταν αυτός πού περιποιήθηκε το σοβα¬ρότατο διαθωρακικό τραύμα του βασιλέως με επιτυχία. Ομως, οπως εξι¬στορεί παρακάτω ό Ξενοφών την στιγμή πού ό Κύρος τραυματίζει βαρύ¬τατα τον βασιλέα, κάποιος ρίχνει καί κτυπά με ακόντιο τον Κύρο κάτω από το μάτι. Ό τραυματισμός αυτός επέφερε καί τον θάνατο του. «Τον άνδρα ορώ ίετο έπ’ αυτόν καί παει κατά το στερνον καί τιτρώσκει δια τον θώρακος, ως φησι Κτησίας ό Ιατρός, ος, και ίάσασθαι αυτός το τραύμα φησι. Παίοντα δ’ αυτόν ακοντίζει τις παλτω υπό τον όφθαλμόν βιαίως και ενταύθα μαχόμενοι και βασιλεύς και Κύρος και οί άμφ’ αυτούς υπέρ έκατέρου, όπόσοι μεν των άμφί βασιλέα άπέθνησκον Κτη¬σίας λέγει• παρ’ έκείνω γαρ ην (Α, η, 26)». Σύμφωνα με κάποιο νόμο των Περσών αποκεφαλίσθηκε ό Κύρος και ακρωτηριάστηκε το δεξί του χέρι. «Ενταύθα δη Κυρον άποτέμνεται ή κεφαλή και ή χειρ ή δεξιά . Την βάρβαρη, μη Ιατρική αυτή πράξη δεν έξετέλεσε γιατρός αλλά ό ευνούχος των ανακτόρων Μασαβάτης κατόπιν διαταγής του Αρταξέρξη. Λαμβάνοντας υπόψη οτι ό Κύρος δεν φορούσε κράνος στην μάχη («και κρανεσι πάντες πλην Κυρου Κύρος δε ψιλήν εχων την κεφαλήν εις την μάχην καθίστατο») και αναπαριστώντας την ανατομική πορεία της αιχμής του παλτού, διαπιστώνουμε τα εξής. Ή γραμμή Μαc Gregor, πού ενώνει το οπίσθιο άκρο της σκληρής υπερώας με το κατώτερο σημείο του Ινιακού οστού, μας βοηθάει να αντιληφθούμε την πορεία του παλτού αν φανταστούμε παράλληλη γραμμή κατά 1 εκ. υψηλότερα και 2 εκ. πλαγιώτερα της γραμμής αυτής. Το παλτόν (είδος κοντού δόρατος), διαπερνά την άνω γνάθο παραρρινικά, μεταξύ οφθαλμικής κόγχης και υπερώας, κόλπο προσώπου, οστάρια και αποφύσεις του σφηνοειδούς οστού, με κα¬τεύθυνση την βασική μοίρα του Ινιακού. Ή πρώτη συμπαγής οστική μά-ζα πού συναντάει το παλτόν, είναι το σφηνοειδές καί ή βασική μοίρα του Ινιακού οστού. Εδώ υπάρχουν μαλακά μόρια, νευρικά πλέγματα, γάγ¬γλια, ή έσω σφαγίτιδα και ή έσω καρωτίδα, προ της ένδοκρανιακής μοί¬ρας της. Κάτω από την βασική μοίρα του Ινιακού οστού υπάρχει ό ατλας (ΑΙ). Αν ή αιχμή του παλτού προχώρηση μεταξύ Ινιακού οστού και άτλαντος, θα άποκόψη και την σπονδυλική αρτηρία και αν έχει μεγάλο όγκο μπορεί να τρώση και την έξω καρωτίδα ή ακόμη να τραυματίση πλαγίως τον νωτιαίο μυελό. Ως αιτία θανάτου του Κύρου μπορεί να θεωρηθή ή αιμορραγία λόγω αποκοπής της έσω καρωτίδας με πιθανή τρώ¬ση της παρακείμενης έξω καρωτίδας, της στο βάθος κειμένης σπονδυ¬λικής αρτηρίας και της αρχικής μοίρας του νωτιαίου μυελού
Ό αμυντικός οπλισμός του στρατεύματος συνίστατο από το κράνος, τον θώρακα για την προστασία του κορμού, της πλάτης και της άνω κοι¬λίας, την ασπίδα, τις κνημίδες, την μίτρα, πλατειά ζώνη από δέρμα ή μέ¬ταλλο και πάνω από αυτήν ζωστήρα για την προστασία του υπολοίπου της κοιλιάς. Ό επιθετικός δε οπλισμός από το ακόντιο, το παλτόν, το βέλος, την ελληνική μάχαιρα πού ήταν ξίφος με μία κόψη, την σφενδόνη. Αντί¬στοιχα οί Πέρσες είχαν την τιάρα αντί του κράνους καί τον άκινάκη, είδος μάχαιρας και τα δρεπανοφόρα άρματα. Οί τραυματισμοί στις μάχες αφο¬ρούσαν κυρίως τα ακάλυπτα σημεία του σώματος. Ή προστασία του θώ¬ρακα και της κοιλίας μ’ ολη την θωρακική προστασία με τον θώρακα και
την μίτρα με την ζώνη, δεν ήταν σίγουρα δεδομένη. Για παράδειγμα έχουμε τον σοβαρό διαθωρακικό τραυματισμό του Αρταξέρξη, ό θώρακας του οποίου δεν τον προστάτευσε πλήρως και τον βαρύ τραυματισμό του Αρκά¬δα Νικάρχου στην κοιλιά, την οποία ή μίτρα καί ή ζώνη δεν μπόρεσαν να προστατεύσουν αποτελεσματικά. Σέ μάχες με τους Καρδούχους φονεύεται ό Κλεώνυμος από την Λακωνία από βέλος πού διαπερνά τόσο την ασπίδα οσο καί τον δερμάτινο θώρακα του πολεμιστή καί τον τραυματίζει θανάσι¬μα στα πλευρά του. ‘Επίσης ό Αρκάς Βασίας τραυματίζεται θανάσιμα από βέλος πού διαπερνά πέρα για πέρα το κεφάλι του, μ’ ολο πού κατά πάσα πιθανότητα φορούσε κράνος.
Μετά την νικηφόρο μάχη των Ελλήνων στα Κούναξα, με δόλο ό στρατηγός του Αρταξέρξη Τισσαφέρνης παγιδεύει τους Έλληνες στρατη¬γούς καί πολλοί από αυτούς δολοφονούνται. Μέσα στην σκηνή του Τισσα¬φέρνη «προσκεκλημένοι» οί στρατηγοί, μεταξύ των οποίων καί Αγίας ό Αρκάς, καί οί λοχαγοί, μεταξύ των οποίων καί ό Νίκαρχος ό Αρκάς μπρο¬στά στη σκηνή. Μια συμβολική κόκκινη σημαία υψώνεται στην σκηνή του Τισσαφέρνη, δίνοντας το σύνθημα να συλληφθούν οί εντός της σκηνής στρατηγοί καί να κατακρεουργηθούν οί έξωθεν της σκηνής λοχαγοί. Ό λο¬χαγός Νίκαρχος ό Αρκάς τραυματισμένος στην κοιλιά καί κρατώντας τα εντερα του πού είχαν πεταχτή έξω, όπως περιγράφει παραστατικά την σκηνή ό Ξενοφών, τρέχει να ειδοποίηση τους λοιπούς Έλληνες για τη στη¬μένη ενέδρα, ενώ Πέρσες Ιππείς διατρέχοντες την πεδιάδα τραυματίζουν καί σκοτώνουν οποίον Έλληνα βρίσκουν μπροστά τους. Επέζησε ό Νίκαρχος από τον βαρύ τραυματισμό του ή απεβίωσε από αιμορραγία ή περιτονίτιδα συνεπεία του τραυματισμού; Ποιος γιατρός περιποιήθηκε τα τραύματα των πολλών τραυματισμένων Ελλήνων πολεμιστών κατά την μάχη παρά τα Κούναξα καί ακόμη περισσότερον κατά τις μάχες πού επακολούθησαν κατά την διάρκεια της επιστροφής των Μυρίων;
Μετά από την δόλια καί άνανδρη πράξη της προδοσίας καί δολοφο¬νίας των Ελλήνων στρατηγών, αντιπροσωπεία του Μεγάλου Βασιλέως με την συνοδεία τριακοσίων πάνοπλων βαρβάρων φθάνει στο στρατόπεδο των Ελλήνων για να τους προτείνουν να παραδοθούν. Από το στρατόπεδο των Ελλήνων βγαίνουν με τους σωματοφυλακές τους οί Άρκάδες στρατη¬γοί Σοφαίνετος ό Στυμφάλιος καί Κλεάνωρ ό Όρχομένιος, ό όποιος παίρνοντας τον λόγο έξακοντίζει πύρινη ρομφαία λόγου στον απεσταλμέ¬νο του Τισσαφέρνη στρατηγό Άριαιο. Ένας λόγος δικαίου, ανδρείας καί βαθειάς ανθρωπιάς, πού θα συγκινή καί θα συγκλονίζη εις τον αιώνα τον απαντά: «Ώ κάκιστε ανθρώπων Αριαίε καί οί άλλοι όσοι ήτε Κύρου φί¬λοι, ουκ αισχύνεστε ούτε θεούς ούτε ανθρώπους, οιτινες όμόσαντες ήμίν τους αυτούς φίλους καί εχθρούς νομιείν, προδόντες ημάς συν Τισσαφέρνει τω άθεωτάτω τε καί πανουργοτάτω τους τε άνδρας αυτούς οίς ώμνυτε άπολωλέκατε και τους άλλους ημάς προδεδωκότες συν τοις πολεμίοις έφ’ ημάς έρχεσθε;» (Β, ε, 39).
Μετά την μάχη παρά τα Κούναξα στα γύρω χωριά αναζήτησαν οι Έλληνες τροφές για συντήρηση τους. Βρήκαν άφθονο σιτάρι, κρασί από χουρμάδες και ξύδι από βρασμένους χουρμάδες. Μερικοί χουρμάδες απο¬θηκευμένοι και προοριζόμενοι για κυρίους και αφεντικά, ηταν εκλεκτοί, θαυμάσιοι σε ομορφιά και σε μέγεθος και στην οψη σαν κεχριμπάρι. Μερι¬κούς από αυτούς τους αποξήραιναν και τους χρησιμοποιούσαν σαν ξηρούς καρπούς. Όλα αυτά νοστιμότατα στην βρώση και στην πόση ήταν ή αιτία των εντόνων κεφαλαλγιών πού κατέλαβαν τους στρατιώτες.
Ύστερα από πεζοπορίες και πολεμικές συγκρούσεις με τους γηγενείς της χώρας των Κόλχων, προς αναζήτηση τροφής, οι Έλληνες στρατιώτες οί πελταστές των Άρκάδων οπλιτών και οι οπλίτες των Άρκάδων με επί κεφαλής τον Αρκάδα Κλεάνορα τον Όρχομένιο είσβάλλουν και καταλαμ¬βάνουν τα χωριά αφού διασκορπίζουν τους εχθρούς. Εδώ καταναλώνουν οτι βρίσκουν και κυρίως άφθονη ποσότητα μελιού πού υπήρχε σε μεγάλες ποσότητες. Εδώ οί στρατιώτες καταλαμβάνονται από συμπτώματα οξείας γαστρεντερίτιδας με συμμετοχή του πεπτικού και του κεντρικού νευρικού συστήματος υπό μορφήν επιδημίας. Διάρροιες, εμετοι, καταβολή, υπνηλία και διεγερσιμότητα πού έδιναν την εντύπωση μεθυσμένων ή ανθρώπων πού είχαν χρησιμοποιήσει καταπραϋντικά φάρμακα. Ή άφθονη κατανάλωση του τοπικού μελιού ήταν ή αίτια της τροφικής δηλητηριάσεως. Το μέλι αυτό πού λέγεται και «μαινόμενο», έχει τέτοιες ιδιότητες γιατί οί μέλισσες το συλλέγουν από λουλούδια μιας ποικιλίας έρεικοειδούς θάμνου της οικογενείας των ροδοδένδρων. «Οί δε Έλληνες αναβατές έστρατοπεδεύοντο εν πολλοίς κόμες και τάπιτήδεια πολλά έχουσας. Και τα μεν άλλα ουδέν ότι και θαύμασαν τα δε σμήνη πολλά ην αυτόθι, και των κηρίων όσοι εφαγον των στρατιωτών πάντες άφρονες τε έγίγνοντο και ήμουν και κάτω διεχώρει αύτοίς και ορθός ουδείς έδύνατο ίστασθε, άλλ’ οί μεν ολί¬γον έδηδοκότες σφόδρα μεθύουσιν έώκεσαν, οί δε πολύ μαινομένοις, οί δε και άποθνήσκουσιν. Εκειντο δε ούτω πολλοί ώσπερ τροπής γεγενημένης, και πολλή ην άθυμία. Τη δ’ ϋστεραία απέθανε μεν ουδείς, άμφί δε την αυτήν πώς ώραν άνεφρόνουν τρίτη δε και τετάρτη άνίσταντο ώσπερ εκ φαρμακοποσίας, (Δ, η, 19)».
Ακόμη και σήμερα, περιηγητές της περιοχής αυτής περιγράφουν συμ¬πτώματα οξείας γαστρεντερίτιδας ομοια με εκείνα των Ελλήνων μισθοφό¬ρων, υστέρα από κατανάλωση του τοπικού μελιού με το σκούρο χρώμα και την υπόπικρη γεύση. Είκοσιτέσσερις αιώνες μετά από την μαζική τροφική δηλητηρίαση των Ελλήνων μισθοφόρων του Κύρου από κατανάλωση με¬λιού της περιοχής, τέλος της δεκαετίας του 60, εισάγονται επειγόντως σε γερμανικό Νοσοκομείο δύο ασθενείς με συμπτώματα βαρύτατης γαστρεντε-
ρίτιδος. Οί ασθενείς είχαν καταναλώσει μέλι που τους προσεφέρθη από την περιοχή της βορειοανατολικής Μικράς Ασίας, από κατοίκους της πε¬ριοχής, οι οποίοι εφεραν μαζί τους τοπικό μέλι πού το προσέφεραν στα φιλικά τους πρόσωπα. Από το Ιστορικό, τις κλινικές καί εργαστηριακές εξετάσεις των ασθενών καί τις χημικές-εργαστηριακές του μελιού, εντοπί¬σθηκε ή αιτιολογία της βαρείας γαστρεντερίτιδας από τροφική δηλητηρία¬ση. Το μέλι από την ιδια περιοχή, που είχε δημιουργήσει το ίδιο πρόβλημα στον στρατό των Μυρίων πριν από 24 αιώνες. Τα περιστατικά δημοσιεύ¬θηκαν σε άρθρο του περιοδικού Γερμανική Ιατρική Επιθεώρηση
Κρυοπαγήματα από παγωνιά καί χιόνι, καθώς καί πόνοι των κάτω ακρών, από τον μακρύ ποδαρόδρομο θεραπεύονται καί ανακουφίζονται με επαλείψεις από άλειμμα χοιρινού λίπους, αντί ελαιόλαδου, καθώς καί από λάδι σησαμιού, πικραμυγδάλων καί τερεβίνθου. Υπογλυκαιμικά φαινόμενα αντιμετωπίζονται με χορήγηση τροφής.
Μετά από την περιπλάνηση του στρατεύματος κατά την επιστροφή δια μέσου των χωρών των Καρδούχων, προγόνων των σημερινών Κούρ¬δων, των Αρμενίων, Χαλύβων, Σκυθηνών καί Κόλχων, φθάνοντας στην Τραπεζούντα, πρώτη παραθαλάσσια πόλη, έβαλαν μέσα σε πλοία τους ασθενείς καί τους ηλικιωμένους. Οί άνω των σαράντα ετών πολεμιστές ως ηλικιωμένοι επιβιβάσθηκαν στα πλοία, μεταξύ των οποίων καί ό «πρεσβύτατος των στρατηγών» Αρκάς Σοφαίνετος. Ενώ έχουμε την σαφή πληρο¬φορία ότι οί θάνατοι οφειλόταν στις μάχες με τους εχθρούς, από το χιόνι καί από αρρώστιες, δεν γνωρίζουμε από τί είδους αρρώστιες απεβίωσαν ή από ποιες αρρώστιες καί πώς θεραπεύθηκαν οί ασθενείς στο διάστημα της εικοσάμηνης περιπετειώδους εκστρατείας. Οί εκ τραυματισμού κατά την μάχη θάνατοι οφείλονται προφανώς σε τρώσεις ζωτικών οργάνων, αιμορραγίες των τραυμάτων καί σε επιπλοκές λόγω μικροβιακών έπιλοιμώξεων καί σηψαιμιών.
Φθάνοντας στην Κερασούντα, «πόλιν Ελληνίδα επί θαλάττη Σινωπέων Αποικον εν τη Κολχίδι χώρα», έμειναν δέκα μέρες, οπού έλαβε χώρα επιθεώρηση καί καταμέτρηση του στρατεύματος καί βρέθηκαν οί στρατιώτες οκτώ χιλιάδες εξακόσιοι, όσοι σώθηκαν. «Οι δε άλλοι άπώλοντο υπέρ τε των πολεμίων καί χιόνος καί εις τις νόσφ».
ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ
