Έχετε σκεφτεί ποτέ πως ήταν η ερωτική σας ζωή και η σεξουαλικότητα σας, προ και μετά κρίσης; Εάν έπρεπε να απαντήσετε με το χέρι στην καρδιά είστε σίγουροι πως θα λέγατε ότι η κρίση δεν σας έχει επηρεάσει καθόλου; Πιστεύετε ότι ήμασταν προετοιμασμένοι να αντέξουμε μια τέτοια κατάσταση; Στο επιστημονικό άρθρο που θα διαβάσετε θα δείτε γιατί ο Έλληνας αποδείχτηκε ευάλωτος στην κρίση και πως αυτή αποδόμησε την σεξουαλικότητα του…
Μετά από την απότομη στροφή στην υπερκατανάλωση και την υπεραφθονία, η ύφεση βρήκε τον Έλληνα απροετοίμαστο, αδύναμο και σχεδόν ανήμπορο να αντέξει την κάθετη πτώση, την επιστροφή σε ένα παρελθόν φτώχιας, έλλειψης και στέρησης. Ένα παρελθόν που έμοιαζε καλά να κρατά ως καταγραφή στις μνήμες όλων, αλλά που καταχωνιάστηκε στα αραχνιασμένα ντουλάπια της λήθης με τη αμέριστη συνεισφορά και καθοδήγηση των Άλλων.
Ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους που απειλούν το σύγχρονο άνθρωπο είναι η απώθηση της μνήμης της έλλειψης, και αντίστοιχα η έλλειψη της έλλειψης. Η απώλεια είναι ούτως ή άλλως οδυνηρή, όταν όμως δεν λείπει τίποτα, τότε τη στιγμή που θα απολέσουμε κάτι σημαντικό, υπενδεδυμένο με αμέτρητα στρώματα, η απώλεια θα μας καθηλώσει, η ηδονή και η απόλαυση του συμπτώματος θα μας «καταπιεί».
Κι όμως παρά του όχι τόσο ξεχασμένου στα άδυτα του χρόνου παρελθόντος της χώρας μας, μοιάζει η οικονομική κρίση του 21ου αιώνα να μας χτύπησε αλύπητα, όχι μόνο λόγω μεγέθους αλλά λόγω μιας νιρβάνα στην οποία ο νεοέλληνας επέλεξε να ζει. Οι υπέρογκες ανάγκες πολυτέλειας που έβρισκαν ανταπόκριση συνήθως μόνο μέσω δανεισμού, που ξεπερνούσε τα όρια του οικογενειακού εισοδήματος, έφτασαν την ελληνική οικογένεια στη θέση της χρεωκοπίας. Σε τι εξυπηρετούσε άραγε όλη αυτή η ροπή προς τον πλούτο ή ακόμα καλύτερα την εικόνα του πλούτου;
Ο Έλληνας έχει κατηγορηθεί ίσως περισσότερο από κάθε άλλο πολίτη του κόσμου για τον ναρκισσισμό του, για νεοπλουτίστικη συμπεριφορά, για «επιδειξιομανία» και ματαιοδοξία, που τα «εύκολα» χρήματα ευνόησαν και προήγαγαν, ώστε να φτάσουμε στο σήμερα. Οι πάλε ποτέ ζηλευτές εργασιακές θέσεις βρίσκονται στο στόχαστρο όλων και έχουν υποστεί οικονομική σφαγή, οι νέοι φεύγουν γιατί τα πτυχία τους θυμίζουν άχρηστα χαρτιά, τα μεταπτυχιακά και τα διδακτορικά προκαλούν γέλιο και όσοι πήγαν να ανασάνουν οικονομικά και να γευτούν κάτι από αυτό που επί δεκαετίες ήταν το αμερικάνικο όνειρο, ή η «ζωή κάποιων άλλων», τώρα βρίσκονται απλήρωτοι, άνεργοι ακόμα και άστεγοι…
Πως φτάσαμε ως εδώ; Τι είναι αυτό που μας ώθησε στη λαμπερή ζωή που συχνά δεν αποτελούσε τίποτα παραπάνω από μια φούσκα που αργά ή γρήγορα θα έσκαγε;
Το τραύμα του παρελθόντος, της φτώχειας, του υποδεέστερου και της υποτίμησης, όπως και η αποδυνάμωση των ποιοτικών στοιχείων των ανθρώπινων σχέσεων και της ελληνικής οικογένειας, σαφώς και αποτέλεσαν παράγοντες για να παρασυρθούμε τόσο εύκολα και να ζήσουμε έστω και για λίγο μια αυταπάτη, μια ψευδαίσθηση που ίσως και να γνωρίζαμε που θα κατέληγε. Κάτι σαν τον καταδικασμένο έρωτα, που ενώ στο άτομο ενοικεί η γνώση ότι είναι μάταιος και ότι πιθανότατα θα το οδηγήσει σε ανυπόφορη ψυχική οδύνη, τον ζει και μοιάζει να μην το μετανιώνει κιόλας.
Ότι όμως και αν αναφέρεται ως αιτία, όσοι παράγοντες και αν συντέλεσαν στο χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου, οι συνέπειες είναι καταστροφικές για το άτομο, αφού η νοηματοδότηση και η συμβολοποίηση της οικονομικής κρίσης πέραν της συνολικής αποτύπωσης της στη κοινωνία, αποτελεί και μια προσωπική υπόθεση. Η επένδυση που έχει κάνει ο καθένας στην οικονομική του επιφάνεια και τη ποιότητα ζωής του, αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα και γενεσιουργό αιτία αντιδράσεων και συμπεριφορών, που πιθανότητα το άτομο να μην εκδήλωνε υπό διαφορετικές οικονομικές συνθήκες. Το άγχος, η αίσθηση αποτυχίας και ανεπάρκειας, η απογοήτευση και η ματαίωση, διαφέρουν ποσοτικά αλλά και ποιοτικά στον άνθρωπο που πλήγεται οικονομικά και αυτό φυσικά εξαρτάται από το ποια είναι η θέση του χρήματος στη ζωή του.
Η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση ως ένα οικοδόμημα με δομικούς πυλώνες στήριξης. Η μετατόπιση των αξιών και των συναισθημάτων που τροφοδοτούσαν το άτομο με ζωτικότητα και ενέργεια, στην υπεραξία του χρήματος, έχει λειτουργήσει θα λέγαμε βαμπιρικά, αφού μόλις κλονίστηκε ο πυλώνας της οικονομικής δύναμης, οι υπόλοιποι πυλώνες στήριξης του είτε ήταν ήδη κλονισμένοι, είτε σαθροί είτε ανύπαρκτοι, συνεπώς η κατάρρευση αποτελούσε θέμα χρόνου.
Η καταστροφή βέβαια συντελείται μόνο όταν βρίσκει πρόσφορο έδαφος και κατάλληλες συνθήκες. Η κοπιώδης προσπάθειας οικονομικής και κοινωνικής αναρρίχησης, σε συνδυασμό με το κυνήγι των διαφόρων “θησαυρών” είχαν ήδη εξαντλήσει το σύγχρονο Έλληνα ψυχή τε και σώματι. Με ελάχιστες λοιπόν αντοχές εισήχθη βίαια σε μια κατάσταση συνεχούς υποτίμησης, που στόχευε εν τέλει στην εξαθλίωση, όπου σε αρκετές περιπτώσεις δομικά στοιχεία όπως η αξιοπρέπεια, η αυτονομία και η αυτεξουσιότητα δεν ήταν ικανά να περισώσουν ότι απέμεινε από τον εξοντωμένο πια Άνθρωπο τον «γεμάτο» από επιθετικότητα, αποσυνδεδεμένο και κατακερματισμένο…
Ποιος ευθύνεται τελικά για τη σημερινή κατάσταση της χώρας μας;
– ο πόλεμος που έγινε όπως θα έλεγε ο Γ. Σεφέρης « για ένα πουκάμισο αδειανό, για μια Ελένη», με αποτέλεσμα το ανικανοποίητο και το ανώφελο να μας οδηγήσουν στην εκμηδένιση;
– το πολύ μεγάλο και ειδικό «χρέος» του Έλληνα προς την ιστορία και την ανθρωπότητα;
– ο «μεγάλος Άλλος» που υπαγόρευσε, επέβλεψε, αποφάσισε και διέταξε, με αποτέλεσμα να λειτουργήσουμε ως πιόνια του σε μια μεγάλη σκακιέρα, αναγνωρίζοντας εαυτούς μέσα σε αυτή την ουσία που έγινε δομικός λίθος της ύπαρξης μας και της νοηματοδότησης μας ως άτομα, παρά το γεγονός ότι τελικά το μόνο που υπάρχει είμαστε εμείς και οι πράξεις μας;
– Ή ότι τελικά δεν μας επιτράπηκε να αποδώσουμε στον εαυτό μας νόημα, το νόημα των επιλογών μας, των παρελθοντικών πράξεων μας, των μελλοντικών μας σχεδίων με αποτέλεσμα το «νόημα» και το «όνομα» μας τελικά να το προσδιορίζουν οι «Άλλοι»;
Το να προσπαθούμε να αγνοήσουμε τον κλονισμό των δομών και να εθελοτυφλήσουμε, είναι πρακτικά αδύνατο, αφού τα συμπτώματα είναι ορατά και τα αποτελέσματα πιο εμφανή από ποτέ…η ιστορία όμως θα δείξει πως φτάσαμε έως εδώ: στην μεταφορική αλλά και κυριολεκτική αποδόμηση της σεξουαλικότητας μας. Και σεξουαλικότητα δεν είναι μόνο το σεξ. Ναι μεν μπορεί ενίοτε να «ορίζεται» ως ένα ένστικτο που σημαίνει μια προδιαγεγραμμένη συμπεριφορά, χαρακτηριστική του ανθρώπινου είδους, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ατόμου σε ρόλο αντικειμένου, έναν σύντροφο δηλαδή, και έναν σκοπό, εννοώντας εδώ την ένωση των γεννητικών οργάνων κατά την ερωτική πράξη, όμως ένας τέτοιος ορισμός είναι ανεπαρκής από τη στιγμή που αποκλείει αρκετά στοιχεία, τα οποία προέκυψαν από την παρατήρηση, τη μελέτη και την κατά δύναμη ανάλυση της σεξουαλικότητας.
Κατά τη ψυχαναλυτική θεωρία και πρακτική, ο όρος σεξουαλικότητα δεν προσδιορίζει μόνο τις δραστηριότητες και την ηδονή που εξαρτώνται από τη λειτουργία του γεννητικού συστήματος, αλλά μια ολόκληρη σειρά διεγέρσεων και δραστηριοτήτων, που ενυπάρχουν ήδη από την παιδική ηλικία…(J. Laplance και J. – B. Pontalis, Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης)
Η σεξουαλικότητα έχει πολύ μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη και τη ψυχική ζωή του ανθρώπου, μια θέση που μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο αν λάβουμε υπ’όψιν μας την τροποποίηση που υφίσταται η έννοια της. Η σεξουαλικότητα εντοπίζεται στον πυρήνα όλων των σχέσεων, είναι πολιτική, είναι κοινωνία, είναι ο Άνθρωπος, ο ρηγματωμένος από τις σεισμικές δονήσεις που υφίστανται, μέσα από μια σπασμένη αλυσίδα σημαινόντων.
Μια λακανική τοποθέτηση λέει Έρωτας είναι να δίνεις αυτό που δεν έχεις σ’ αυτόν που δεν το θέλει… όμως ο Άνθρωπος, μια μη συγκροτημένη πια οντότητα, δεν έχει πλέον τίποτα, τη στιγμή που οι Μεγάλοι Άλλοι, τα σαρκοβόρα, οι απέθαντοι και οι κανίβαλοι θέλουν τα πάντα, σκιαγραφόντας έτσι και προλογίζοντας όλοι μαζί την επανάληψη μιας προσωπικής αποτυχίας.
Μέσα όμως σε αυτή τη λαίλαπα του φόβου, της ανασφάλειας, της απόγνωσης και του πεσιμισμού, αν βγάλουμε τις παρωπίδες μας, θα δούμε γύρω μας ανθρώπους που μπορεί ακόμα να χαμογελάνε, να χαίρονται με πολύ μικρά πράγματα, να νιώθουν πληρότητα από μια αγκαλιά, ένα χάδι ή ένα ερωτευμένο βλέμμα, που ίσως να είναι και έτοιμοι να ανταποδώσουν. Απλά καθημερινά πράγματα μοιάζει για κάποιους από εμάς να έχουν πάρει τη θέση των μεγάλων και συνήθως κενών προσδοκιών-απαιτήσεων, που μόνο μια εικόνα μπορεί να μας φέρουν στο μυαλό: ενός σκλάβου σκυφτού και αλυσοδεμένου, με ένα δυσβάσταχτο φορτίο στις πλάτες του που λέγεται Κατηγορώ: ένα Κατηγορώ που έρχεται από τον εξωτερικό κόσμο και κατευθύνεται με μεγάλη ορμή προς το εσωτερικό του ψυχισμού του ατόμου, αλλά και ένα Κατηγορώ που έρχεται από το εσωτερικό του ψυχισμού και κατευθύνεται από μέσα προς τα έξω, με ακόμα σφοδρότερη ορμή στοχεύοντας το ίδιο το άτομο.
Αν κοιτάξουμε τον Άνθρωπο, όχι ρίχνοντας μια φευγαλέα ματιά όπως έχουμε συνηθίσει στη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά πολύ καλά προσπαθώντας να δούμε μέσα του, κάπου εκεί θα εντοπίσουμε και τον εαυτό σας. Ίσως με αυτό τον τρόπο, αποφασίσουμε συλλογικά να «επενδύσουμε» στην ενόρμηση της ζωής και όχι πια του θανάτου.
Ελεάνα Ελευθερίου
Ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεύτρια
Κλινική θεραπεύτρια σεξουαλικών διαταραχών
http://iatropedia.gr/articles/read/3591
